تحولات کشورهای عربی خاورمیانه

 

پس از رسوایی‌های ولیعهد عربستان سعودی بابت قتل جمال خاشقچی، ریاض مجدداً آخر هفته پرهیاهویی را پشت سر گذاشت و در اقدامی عجیب وزیر اقتصاد مستعفی خود، که حدود یک سال پیش توسط محمد بن سلمان مدتی به زندان افتاده بود را به سمت وزیر امور خارجه عربستان سعودی منصوب کرد. این در حالی است که در اتفاقی غیر منتظره عادل الجبیر وزیر خارجه سابق، از کار برکنار شد.
در آن سو به نظر می‌رسد کشور‌های عربی در ترافیک بازگشایی سفارت‌های خود در دمشق گیر کرده اند. باز شدن سفارت امارات متحده عربی و بحرین در دمشق نشان از عزم کشور‌ها برای برقراری ارتباط مجدد با سوریه تحت رهبری بشار اسد دارد. اتفاق دیگری که در سوریه افتاد، هجوم ارتش ترکیه به سمت منبج بود. شهری در استان حلب که از دو سال پیش در دست نیرو‌های کٌرد است. حال قصد داریم در مورد این اتفاقات بیشتر بدانیم:

عادل الجبیر که در مدت سکانداری وزارت امور خارجه عربستان حواشی زیادی را ایجاد کرده بود، بالاخره پس از کش و قوس فراوان از کار برکنار شد. روز پنج شنبه در خبر‌ها آمد که ابراهیم العساف، سیاستمدار ۶۹ ساله سعودی به عنوان وزیر خارجه سعودی، جای عادل الجبیر را گرفت. بر خلاف عادل الجبیر جوان و کم تجربه، ابراهیم العساف، تکنوکرات با تجربه‌ای است که ۲۰ سال از عمرش را به عنوان وزیر اقتصاد در عربستان گذرانده است. وی در دوران وزارت اقتصادی خود دست به سیاست ریاضت اقتصادی زد. سیاستی که بخاطر پایین بودن قیمت نفت و هزینه‌های بالای جنگ در یمن، مجبور به اتخاذ چنین تصمیمی شد. به همین خاطر مورد غضب شهروندان و شخص پادشاه نیز قرار گرفت و از کار برکنار شد و در گیرودار دستگیری شاهزادگان سعودی در هتل ریتز کارلتون دستگیر و مدتی در زندان بسر برد. به نظر می‌رسد سعودی‌ها پس از رسوایی‌های بن سلمان ولیعهد، که مدت‌ها در سیاست خارجی ریاض دخالت مستقیم داشت، حالا یک بار دیگر به مردی اعتماد کرده اند که به عنوان فردی عملگرا شناخته می‌شود. انتظار می‌رود با ورود العساف به ظاهر هم شده، محمد بن سلمان، دست از مدیریت غیر مستقیم سیاست خارجی عربستان بردارد و میدان را به این سیاستمدار با تجربه واگذار کند. البته آنچه که مسلم است انتظار نمی‌رود که عربستان سعودی چرخش آنچنانی در سیاست خارجی خود ایجاد کند و تحول اساسی شکل بگیرد، مطمئناً نباید انتظار داشت که ریاض دست به اقدامات شگفت آور مثل قطع رابطه با آمریکا یا قطع رابطه با رژیم صهیونیستی بزند، زیرا کشور‌های یاد شده جزء متحدان همیشگی ریاض به حساب می‌آیند و هرگز به آن‌ها پشت نخواهد کرد. اما با این تغییرات به نظر می‌رسد سعودی‌ها می‌خواهند در سیاست خارجی خود تجدید نظر کنند، که ممکن است این تجدید نظر در مورد چگونگی رابطه با ایران، سوریه و قطر باشد.

سال گذشته بود که مقامات ابوظبی اعلام کردند که خود را برای آینده سوریه بدون اسد آماده می‌کنند. حالا پس از شکست داعش و برچیده شدن گروهک‌های تکفیری در سوریه، خبر‌ها حاکی است که پنج شنبه هفته گذشته، امارات متحده عربی سفارت خود را در سوریه بازگشایی کرده است. بحرین نیز اعلام کرد سفارتش به کار خود در دمشق ادامه خواهد داد. به نظر می‌رسد بالاخره کشور‌های عربی هم دست به سازش با اسد زده اند. این در حالی است که قبلاً نظام سوریه را مشروع نمی‌دانستند و حالا در سوریه‌ی تحت رهبری بشار اسد سفارتخانه باز می‌کنند! قبل از این هم مواضع نرم تری نسبت به بشار اسد اتخاذ کرده بودند. حالا امارات متحده عربی هم اعلام کرده که اگر کشور‌های عضو اتحادیه عرب موافق باشند، سوریه می‌تواند به این اتحادیه بپیوندد. با این شرایط، بشار اسد در موضع مرد پیروز این مبارزه قرار گرفته و می‌تواند شروعی قدرتمندانه را برای ساختن سوریه در پیش گیرد.

شهر منبج، شهری است که دو سال پیش توسط نیرو‌های داعش اشغال شد و پس از مدتی توسط کٌرد‌های شمال سوریه پس گرفته شد و کٌرد‌ها اداره این شهر را در اختیار گرفتند. اما خبری که دیروز در رسانه‌ها آمد، ورود ارتش ترکیه به خاک سوریه بود. ظهر جمعه اعلام شد که ارتش ترکیه وارد منبج شده است. از آن طرف هم کٌرد‌های منبج که در دو سال گذشته کنترل شهر را در اختیار داشته اند از دولت مرکزی و شخص بشار اسد خواسته اند تا به کمک آن‌ها بشتابند. پس از آنکه خبر حرکت ارتش سوریه به سمت این شهر و خروج داوطلبانه کٌرد‌ها از این شهر منتشر شد، اردوغان که قبلاً هرگونه هجوم به منبج را تکذیب کرده بود، اعلام کرد: «ترکیه در شهر منبج سوریه کاری برای انجام ندارد، اگر گروه‌های تروریستی این شهر را ترک کنند.» به نظر می‌رسد حضور نیرو‌های کٌرد در شهر منبج، اردوغان را به شدت عصبانی کرده، این در حالی است که طی جنگ داخلی سوریه، اردوغان مدام به آمریکایی‌ها هشدار می‌داد که نباید از کٌرد‌ها حمایت کرده و تجهیزات نظامی برای آن‌ها فراهم کنند. حالا پس از معامله هفته پیش اردوغان با ترامپ بر سر سوریه، آمریکایی‌ها مجوز ورود به اردوغان داده اند تا وی بتواند از این طریق کٌرد‌های سوری را سرکوب کند. بسیاری از کارشناسان و تحلیل گران اعتقاد دارند که آمریکا در این ماجرا کاملاً دست ترکیه را باز گذاشته است. اما در شرایطی که دولت اسد گام مهمی را برای کنترل منبج برداشته، کشور‌هایی مثل ایالات متحده آمریکا و ترکیه را عصبانی کرده است. هر چند فعلاً اظهار نظر قطعی در مورد ماجرای منبج زود است و باید منتظر بود. اما شرایط بوجود آمده و خبر‌های خوش این روز‌های سوریه حکایت از یک برد استراتژیک و همه جانبه برای بشار اسد دارد.